Çekeceğimiz fotoğraflarda belli bir etkiyi, efekti vermek,renklerdeki sapmayı gidermek için yardımcı araç olarak filtreleri kullanırız. Filtreler, genel anlamda düşünürsek süzme işlevini yapan elemanlardır. Fotoğrafta da aynı işleyişle çalışırlar.
Filtreler, kendi rengindeki ışıkları geçirir, diğer renklerin ışıklarını geçirmez. Böylelikle ışığını geçirmediği rengin bulunduğu alan filmi pozlamaz ya da diğer renklerin bulunduğu alanlara göre poz değeri düşer ve film yüzeyinde açık tonlarda, baskıda ise koyu tonlarda kalır. Bu da bize istediğimiz kontrastlığı yada düzeltmeyi sağlar.
İlk fotoğrafçıların ellerindeki film malzemesi tam anlamıyla renk körüydü. Çünkü bu filmler sadece maviyi görebilen ve bunun dışında hiçbir rengi algılamayan filmlerdi. Bu yüzden mavi dışında renklerin bulunduğu objelerin çekimi sırasında mavi çok parlak çıkar, diğer renkler ise film tarafından algılanma derecelerine göre farklı koyu tonlarda görülürdü.
İlk fotoğrafçılar bu olayı bildikleri için, çekecekleri konuya mavi filtre ile bakarlar ve böylece renklerinden etkilenmemeye çalışırlardı. Renk körü film bu yüzden mavi ve sarıyı göze göründüklerinin tam tersi bir parlaklık oranı içinde verirdi. Çünkü göz sarı rengi maviden daha parlak olarak algılar. Mavi ye duyarlı filmde çekim yapıldığını düşünürsek, mavi gök pozitif kart üzerinde beyaz çıkacağı için üzerindeki beyaz bulutların ayrılmadığı, yeşil bitki örtüsünün koyu tonlu, detaysız, sarı çiçeklerin tamamı ile siyah çıktığı görülürdü.
Ortokromatik film: İsmi ile tam uyum sağlamasa dahi, ileriye doğru çok büyük bir adımı oluşturuyordu. 1870 ’lerde bilim adamları yeşil ve sarıya da duyarlı emülsiyonu üretmeyi başardılar. Bu başarıdan o kadar etkilendiler ki, olayı gereğinden fazla şişiren bir yaklaşımla filme ortokromatik film adını verdiler. Bu ürünün eksik taraflarının ortaya çıkmasından çok sonrada bu isim korundu. Ortokromatik film en çok maviyi görür, bundan biraz az olmak üzere yeşil ve sarıyı da görür ama kırmızıyı göremez.
Pankromatik film : Ortokromatik filmin bu yetersizliği dolayısıyla yeni bir emülsiyon arayışına girilmiştir. Doğru pankromatik film renklere duyarlılığı bakımından bugün de kullanılan filmdir ve bütün renkler için düzeltilmiştir. Ancak mavinin hala biraz daha baskın olduğu görülür.
Filtrelerin kullanımı ile ton röprodüksiyonunun iyileştirilmesi için uygun filtreler kullanılır.
Bir pankromatik film renk yorumlama hassasiyeti açısından bir teste tabi tutulsa, bütün renkleri görmesine rağmen ton röprodüksiyonunda yine de bazı hataların olduğu görülecektir. Bu farklılıkların giderilmesi amacıyla bir filtre cam ya da jelatin gibi renkli bir malzemeden oluşan sistemler kullanılır. Camın veya jelatinin renklendirilme miktarı kullanım amacına göre değişir.
Bir ışık filtresi çalışma bakımından, sıvı filtresine benzetilebilir. Sıvı filtresi nasıl solüsyonun içindeki katı maddeleri sıvıdan ayırıyorsa, ışık filtresi de ışığın içindeki belli renk ışınlarını ortamdan ayırır. Hangi renk filtresinin hangi renkleri geçirip hangilerini tuttuğu, aşağıdaki tablodan görülebilir.
| Filtre | Geçirdiği renk | Tuttuğu renk |
|---|---|---|
| Sarı | Sarı | Mavi |
| Yeşil | Yeşil | Magenta |
| Magenta | Magenta | Yeşil |
| Kırmızı | Kırmızı | Cyan |
| Mavi | Mavi | Sarı |
| Cyan | Cyan | Kırmızı |
Özetlemek gerekirse, bir filtre kendi rengindeki ışığı geçirir, tamamlayıcı rengini tutar.
Filtrenin gücü: Bu bilgilerden sonra varılan sonuç şudur; bir rengin sb film tarafından yorumlanması sırasında hata miktarı arttıkça, kullanılması gereken filtrenin yoğunluğu da artar. Göz önüne alınması gereken önemli bir nokta da kullanılan filtre yoğunluğunun artmasıyla doğru orantılı olarak, poz süresinin de artacağıdır. Çünkü her bir filtre filmin süresine düşüp onu pozlandıracak ışıkların bir bölümünü tutarak filmi etkilemelerini engeller.
Fotografçılıkta kullanılan filtreler, düzeltme filtreleri (Correction Filters), Kontrast filtreleri (Contrast Filters) ve Özel Etki Filtreleri olmak üzere üç gurupta toplanabilir.
Birçok fotoğraf meraklısı gibi siz de doğa fotoğrafları çekmeyi seviyorsanız aldıktan sonra hiç pişman olmayacağınız tek yardımcı araç belki de polarize filtredir. Bu filtre ile gökyüzü ve deniz daha mavi, diğer nesnelerden yansıyan renkler daha doygun olacaktır. Ayrıca polarize filtre ile bir durgun suyun içindeki veya bir camın arkasındaki nesneleri görüp fotoğraflarını çekme şansınız olacaktır. Sonuçta doğa fotoğraflarınızı bir sihirli değnek değmişçesine güzelleştiren bu filtreyi çok seveceksiniz.
"Polarize" Ne Anlama Geliyor?
Çevremizdeki nesnelerden yansıyarak gözümüzün algıladığı ve fotoğraf çekmemizi sağlayan ışık genel olarak her açıda hareket eden dalgalardan oluşmuştur. Bu dalgalar aynı zamanda renkleri oluşturacak biçimde çok değişik dalga boylarında olacaktır. Eğer ışığın önüne, bir yansıma sağlayan belli bir açıda düzgün bir yüzey çıkarsa, buradan ışık dalgaları sadece bir açıda yansır ve böylece polarize ışık oluşur. Polarize ışığın dalga boyu değişmediğinden çıplak gözle farkı anlamak olanaksızdır. Polarize terimi "kutuplaşma" anlamına gelir, polarize ışıkta sadece belli bir açıdaki dalgalar vardır. Bir yüzeyden yansıyarak oluşan polarize ışığın açısı yansıtıcı yüzeye paralel olacaktır. Doğada polarize ışık oluşumunu sağlayan en sık görülen durumlardan biri durgun su yüzeylerinden yansımadır. Durgun su yüzeylerinden belli bir açıda yansıyan ışık yukarıda anlatıldığı gibi polarize olur. Benzer biçimde gökyüzünden veya camlardan belli bir açıda yansıyan ışık da polarize biçimdedir. Aynalardan yansıyan ışığın bir kısmı da polarize olur, bunun nedeni aynadaki yansıtıcı yüzey değil, ışığın camın yüzeyinden yansımasıdır. Parlak metallerde yansıma daha değişik bir biçimde olduğundan ışık polarize olmaz.
 |
| Şekil 1. Bir yüzeyden yansıyan ışık polarize olur. Polarizasyonun en fazla olduğu açıya Brewster açısı denir ve Yunanca "Theta" harfiyle ile gösterilir. Bu özel açı su için 53 derece, cam için 56,3 derecedir. |
Polarize Filtre
Işığı polarize etmek veya polarize olmuş ışığı engellemek ya da aksine geçmesini sağlamak için polarize filtreler kullanılırlar. Polarize filtreler zamanımızda, içinde aynı yönde uzun moleküller içeren kristaller kullanılarak üretilir. Bu uzun moleküller arasındaki boşluklar, bir elek gibi üzerine gelen ışığın sadece belli bir doğrultuda olanlarının geçmesine izin verir. Böylece filtre üzerine düşen normal ışık diğer taraftan polarize olarak çıkacaktır. Bunun yanında bu filtreler üzerine polarize ışık düşürülürse de filtredeki aralıkların doğrultusu ile aynı açıda olmayan polarize ışık arka tarafa geçemeyecektir. Polarize ışığın dalgalarının açısı, filtrenin ızgarasının açısıyla aynı ise ışık filtrenin diğer tarafına geçebilecektir. Fotoğraf çekerken bu iki etkiyi kullanarak güzel etkiler yaratmak için lensin önüne polarize filtre takmalısınız.
Polarize filtreler sadece doğa fotoğrafçılığında değil, obje üzerindeki yansımaları azaltarak ürün fotoğrafı çekerken ticari fotoğrafçılıkta veya renklerin kontrastını değiştirmek için siyah-beyaz fotoğrafçılık gibi bir çok alanda kullanılabilir. Polarize filtrenin bu kadar güzel etkileri olduğuna göre neden sürekli kullanılmadığına gelince, bu filtrenin film üzerine düşen ışığı azaltarak ışık ölçümlerini yaklaşık 2 durak (stop) kadar azaltacağını bilmelisiniz. Polarize filtreler, üzerine gelen ışığın sadece bir kısmını geçirdiğine göre bu son derece doğal bir sonuçtur. Makine içine giren ışığın böyle azalması ise bazı ışık koşullarında fotoğraf çekmeyi olanaksız hale getirebilir. Fotoğraf çekerken polarize filtreyi sadece uygun koşullar oluştuğunda, daha açık diyafram veya daha uzun enstrantane süreleri seçerek kullanmanız gereklidir.
 |
| Şekil 2. Polarize ışığın yapay olarak oluşturulması. Işık kaynağından gelen polarize olmamış, her açıda dalgalar içeren ışık polarize filtreden geçince tek yöndeki polarize dalgalara dönüşür. Bu tek yönlü (polarize olmuş) dalgalar ise uygun olmayan açıda yerleştirilmiş bir başka filtreye geldiğinde ise arkaya geçemez. |
Polarize Filtre Ne İşe Yarar?
Doğada durgun sulardan veya mimari fotoğraflar çekerken camlardan yansıyan ışıkları görmüşsünüzdür. Bu yansıyan ışık gerçekte polarizedir, bunun önüne bir polarize filtre koyarsak, filtredeki ızgara biçimindeki çizgilerin açılarına göre ışık fazla veya az geçecektir. Bu özelliği kullanarak, camlardan yansıyan ışığı yokederek arkadaki nesnelerin daha kolay görünmelerini sağlayabiliriz. Bu durum durgun su yüzeylerinden yansıyan ışık için de aynen geçerlidir. Atmosferdeki su damlaları ve parçacıklardan yansıyan güneş ışığın polarize olur. Bu nedenle lensimizi gökyüzüne doğrultursak, filtrenin yansıyan polarize ışığı engellemesiyle gökyüzü renginin daha koyu olmasını sağlarız. Polarize filtre ile bu ışığın filme ulaşmasının engellenmesiyle görüntünün o bölgesinde ışık şiddeti azalır. Polarize ışık daha önce sözettiğimiz gibi dalga boylarını değiştirmez, sadece geçirgenliği farklı olacağından ışığın şiddetinin daha az olmasını sağlayacaktır. Bir manzarada örneğin ağaçlardan veya duvarlardan yansıyan ışık genel olarak polarize olmadığından polarize filtre buralardan gelen ışığı daha çok geçirir ve buralarda ışık şiddeti değişikliği olmaz. Böylece yazının başında sözünü ettiğimiz güzel etkilerin oluşmasını sağlanır.
Polarize filtreler üzerindeki geçirgen çizgilerin açısını değiştirmek filtreyi döndürmek ile olanaklı olur. Bunun kolayca yapılabilmesi için bu filtreler birbiri üzerinde dönen iki parça olarak üretilirler. Sabit olan parça ile filtre lense takılır, üstte kalan dönen parça ise açıyı ayarlamakta kullanılır. Bu açı ayarını yapmak için konuya vizörden bakarak hareketli parçayı çevirirsiniz. Filtreyi çevirdikçe belli bir noktaya gelince renklerin, özellikle gökyüzü görüntüye dahilse mavi renginin birden koyulaştığını görürsünüz. İşte bu durumda iken filtredeki aralıkların açısı, karşıdan yansıyarak gelen polarize ışığın dalga açısından 90º farklı olacaktır. Yani bu durumda yansıyan ışığı engelleyip, bir cam veya su yüzeyi arkasındaki nesneleri görebilir ve fotoğrafını çekebilirsiniz.
Polarize filtreler üzerlerine gelen ışığı polarize etme biçimine göre iki türdürler. Lineer (doğrusal) tiplerde oluşan polarize ışık sadece tek bir açıdadır. Sirküler (çembersel) filtrelerde ise ışık sürekli açı değiştirerek polarize olur. Bu tip filtrelerde polarize ışığın belli bir açısından sözedilemez. Böylece lineer polarize filtrelerin yarattığı bazı sorunlardan korunmuş olursunuz. Modern SLR makinelerin içinde otofokus ve ışık ölçümü yapmak için kullanılan sistem, lineer polarize filtreler kullanıldığında hatalı çalışabilirler. Bunun nedeni SLR makinelerde ışık şiddeti ölçümü ve netlik ayarı için kullanılan ışığın makine içindeki ayna ve/veya prizmalardan geçmesidir. Bu tip yansıtıcılardan geçen ışığın polarize olduğunu daha önce söylemiştik. Lineer polarize filtre kullanırsanız, SLR makine içine sadece belli bir açıda polarize ışık girer. Bu polarize ışık da makine içindeki bu aynalardan veya prizmalardan geçerken çok zayıflar. SLR makineler içindeki bu yüzeyler ikinci bir polarize filtre görevi görürler. Bunu engellemek için SLR makine kullanıyorsanız sirküler polarize filtreleri seçmelisiniz. Sirküler polarize filtreler lineer filtreler gibi tek yönde değil her yönde polarize ışık üretirler. Sirküler filtrelerin yapısı daha karmaşıktır ve biraz daha pahalıya satılırlar.
Meraklısına...
Sirküler filtreler, bir lineer polarize filtre üzerine ışığı geçerken değiştirecek optik etkili bir tabaka eklenerek elde edilir. Bu tabaka özel bir kristalden oluşur ve üzerine gelen polarize ışığı aynı yönde iki ayrı dala ayırır. Bu tip yansıma yapan kristaller çok eskiden beri bilindikleri halde kullanımları son zamanlarda artmıştır. Bu tip kristallere örnek olarak, mika, kalsit ve quartzı verebiliriz. Bu tabaka, 45 derece açıyla yerleştirildiğinden üzerine gelen polarize ışığın bir kısmının polarizasyon açısının değişmesine de neden olur. Polarize ışığın açısının değişmesi kristalin yapısı nedeniyle her seferinde biraz farklıdır ve spiral gibi dönerek ilerleyen dalgalar elde edilir. Bu tabaka ikinci daldaki ışığın aynı zamanda çeyrek dalga boyu kadar gecikmesini sağlar. Bu gecikmenin nedeni bu dalgaların kristal içinde diğerine göre daha uzun bir yol almasıdır. Gecikmenin miktarı kristal tabakasının kalınlığı değiştirilerek ayarlanabilir. Bu kalınlık, gözle görünen ışık skalası içinde tam ortada bulunan sarı rengin dalga boyunun dörtde biri kadar gecikme sağlayacak biçimde seçilir. Bu nedenle sirküler polarize filtreler fotoğraf çekerken özellikle sarı ışık ve yakınında bulunan renklerde azalma yönünde değişikliklere neden olurlar. Bunu engellemek için bazı üreticiler polarize filtreler üzerine bu etkiyi azaltacak "skylight" filtre tabakası eklerler.
Bazı Püf Noktaları
Polarize filtreyi çevirerek en koyu renkleri bulmak yukarıda anlattığımız biçimde olanaklı ama bu koyu renkler bazı zamanlar fotoğrafdaki doğal renkleri bozabilir. Amacımız insan gözünün gördüğü biçime yakın fotoğraflar çekmek olacağına göre doğal olmayan renkleri engellemek için bu çevirme işini yaparken maksimum noktadan biraz geri gelmeliyiz.
Bazı polarize filtrelerin camında istenmeyen bir renkte örneğin yeşil bir ton vardır. Böylece çektiğiniz her fotoğrafta biraz yeşile kayma görürsünüz. Polarize filtreler sadece gri renkli olmalıdırlar. Negatif film kullanıyorsanız bu yeşile kaymayı stüdyoda düzelttirebilirsiniz fakat pozitif film (diapozitif) kullanıyorsanız bu tip değişiklikler çok zordur. Bu yüzden polarize filtre alırken mutlaka görerek inceleyin.
Polarize filtreniz var ve ne tipte olduğunu bilmiyorsanız aşağıdaki basit test size bunu anlamakta yardımcı olacaktır. Filtreyi bir gözlük camı gibi gözünüze tutarak bir aynaya bakarsanız, lineer polarize filtrelerde aynada kendi gözünüzü rahatlıkla görebilirsiniz. Lineer polarize filtreyi tersine çevirip de bu sefer arkasından bakarsanız aynada yine aynı görüntü olacaktır. Gözünüz etrafından yansıyan ışık filtre içinden geçip polarize olacak, aynaya gidip tekrar yansıyacak, bu yansıma ile polarizasyon açısı değişmeyeceğinden sorunsuz biçimde tekrar filtreden geçecektir. Böylece lineer polarize filtre ile aynada her iki yönde de gözünüzü rahatlıkla görebilirsiniz. Sirküler filtrelerde ise makineye takılan taraf gözünüzün önünde olursa aynı biçimde ışık sırasıyla filtreden, aynadan ve yeniden filtreden geçerek gözünüze ulaşacaktır. Sirküler polarize filtreyi bu kez tersine çevirirseniz yani makineye takılan çerçeve aynaya doğru olursa, aynada gözünüzü çok daha koyu bir biçimde görürsünüz. Bu etki sirküler polarize filtrelerin ışık dalgalarını bir çeyrek dalga boyu geçiktirmesine bağlıdır. Filtreyi ters tutarsanız bu iki çeyrek gecikme üstüste binecek ve ışık dalgalarının genliği çok düşecektir. Bu da aynadan yansıyan ışık dalgalarının ters tutulan sirküler polarize filtreden çok az geçebileceği anlamına gelir.
Son zamanlarda bazı güneş gözlüklerinde cam üzerine ışığı polarize edecek bir tabaka eklenmeye başlandı. Aracınızı güneşli bir günde kullanırken, güneş ışığı karşıdan geliyorsa, yoldan ve otomobil direksiyonunun önündeki yüzeylerden bazen çok fazla oranda yansıma olabilir. Yansıyan bu ışıklar, bu yüzeyler cam veya aynadan yapılmamış olsa da bir miktar polarize olacaktır. Polarize filtre özelliği olan gözlük kullanırsanız yansıyan bu ışık bir miktar engellenecektir. Böylece araç kullanırken yolu daha iyi görebilirsiniz, güneş gözlüğü alırken bunu da düşünmeniz yerinde olacaktır.